سیره‏ى عملى امام خمینى رضوان الله علیه در ماه مبارک رمضان
محمود اکبرى

عالمان ربانی، چلچراغ‏هاى پر فروغى هستند که در هر عصرى، در آسمان علم و عمل مى‏درخشند، و با کسب نور و گرما از خورشید رسالت و امامت. بر زمینان تجلى مى‏کنند و آنان را به سوى منابع نور و برکت دودمان وحى، رهنمون مى‏سازند، و بر بال عرفان ناب محمدى صلى الله علیه و آله نشانده، بر مشکات ملکوت، عروج مى‏دهند.

در میان دین باوران کفر ستیز، چهره‏ى محبوب قرن، فقیه تیز بین سیاست مدار ایزدخواه فیلسوف عارف ژرف نگر، عالم متخلق و رهبر و بنیان گذار جمهورى اسلامى، حضرت امام خمینى، رضوان الله علیه، از موقعیتى والا و ویژه برخودار است; زیرا، روزها و ساعت‏ها و لحظه‏هاى عمر او، بامراقبه و محاسبه سپرى شد و صدها آیه‏ى قرآن را مجسم ساخت و عینیت‏بخشید.

امسال، که از سوى مقام معظم رهبرى، «سال امام خمینى; رضوان الله علیه‏» نام گذارى شده است، مناسب است‏سیره‏ى عملى ایشان را در ماه مبارک رمضان مورد بررسى قرار دهیم تا جان را با شهد محبت و شناخت‏حاصل از رفتار ایشان، صفایى دیگر دهیم.

حضرت امام، رضوان الله علیه، توجه ویژه‏اى نسبت‏به ماه رمضان داشته و بدین جهت، ملاقات‏هاى خودشان را در ماه رمضان تعطیل مى‏کردند و به دعا و تلاوت قرآن و...مى‏پرداختند.

و خودشان مى‏گفتند: «خود ماه مبارک رمضان، کارى است‏» (1) .

یکى از یاران امام، در این باره گفته است:

در این ماه، ایشان، شعر نمى‏خواندند و نمى‏سرودند و گوش به شعر هم نمى‏دانند. خلاصه، دگر گونى خاصى متناسب با این ماه در زندگى خود ایجاد مى‏کردند، به گونه‏اى که این ماه را، سراسر، به تلاوت قرآن مجید و دعا کردن و انجام دادن مستحبات مربوط به ماه رمضان سپرى مى‏کردند (2) .

ایشان، به هنگام سحر و افطار، بسیار کم مى‏خوردند، به گونه‏اى که خادم‏شان فکر مى‏کردند که امام، چیزى نخورده است! (3)

حضرت امام رحمه الله درباره رمضان چنین مى‏سرایند:

ماه رمضان شد، مى و میخانه بر افتاد عشق و طرب و باده، به وقت‏سحر افتاد افطار به مى کرد برم پیر خرابات گفتم که تو را، روزه، به برگ و ثمر افتاد با باده، وضو گیر که در مذهب رندان در حضرت حق این عملت‏بارور افتاد (4)

عبادت و تهجد
از جمله برنامه‏هاى ویژه‏ى حضرت امام، رضوان الله علیه، در ماه مبارک رمضان، عبادت و تهجد بود. امام، عبادت را ابزار رسیدن به عشق الهى مى‏دانستند. و به صراحت‏بیان مى‏کردند که در وادى عشق، نباید به عبادت به چشم وسیله‏اى براى رسیدن به بهشت نگاه کرد (5) .

اکثر آشنایان امام نقل مى‏کنند که از سن جوانى، نماز شب و تهجد، جزء برنامه‏هایشان بود.

بعضى از نزدیکان ایشان مى‏گفتند که وقتى در ظلمت و تاریکى نیمه‏ى شب، آهسته وارد اتاق امام مى‏شدم، معاشقه امام را با ایزد احساس مى‏کردم و مى‏دیدم که با خضوع و خشوعى خاص، نماز مى‏خواندند و قیام و رکوع و سجود را به‏جا مى‏آوردند که حقا وصف ناپذیر بود. با خودم فکر مى‏کردم که شب امام، حقیقتا، لیلة القدر است (6) .

یکى از اعضاى دفتر ایشان، در این باره مى‏گوید:

پنجاه سال است که نماز شب امام، ترک نشده است. امام، در بیمارى و در صحت و در زندان و در خلاصى و در تبعید، حتى بر روى تخت‏بیمارستان قلب هم نماز شب خواندند (7) .

امام، رضوان الله علیه، توجه خاصى به نوافل داشتند و هرگز، نوافل را ترک نمى‏کردند. نقل شده است که امام، در نجف اشرف، با آن گرماى شدید، ماه مبارک رمضان را روزه مى‏گرفت و با این که در سنین پیرى بودند و ضعف بسیار داشتند، تا نماز مغرب و عشا را به همراه نوافل به‏جاى مى‏آوردند، افطار نمى‏کردند! و شب‏ها تا صبح، نماز و دعا مى‏خواندند و بعد از نماز صبح، مقدارى استراحت مى‏کردند و صبح زود، براى کارهایشان آماده مى‏شدند (8) .

خانم زهرا مصطفوى مى‏گوید:

راز و نیاز امام و گریه‏ها و ناله‏هاى نیمه شب این، چنان شدید بود که انسان را، بى اختیار، به گریه مى‏انداخت (9) .

یکى از اساتید قم نقل مى‏کرد: شبى، میهمان حاج آقا مصطفى بودم. ایشان، خانه‏ى جداگانه‏اى نداشتند و در منزل امام زندگى، مى‏کردند. نصف شب، از خواب بیدار شدم و صداى آه و ناله‏اى شنیدم، نگران شدم که مگر اتفاقى افتاده است; حاج آقا مصطفى را بیدار کردم و گفتم: «ببین چه خبر است!» . ایشان نشست و گوش داد و گفت: «صداى امام است که مشغول تهجد و عبادت است‏» (10) .

در ماه مبارک رمضان، این شب زنده دارى و تهجد، وضعیت دیگرى داشت. یکى از محافظان بیت مى‏گوید در یکى از شب‏هاى ماه مبارک رمضان، نیمه شب، براى انجام کارى مجبور شدم از جلوى اتاق امام گذر کنم. حین عبور، متوجه شدم که امام، زار زار گریه مى‏گردند! هق هق گریه‏ى امام که در فضا پیچیده بود، واقعا مرا تحت تاثیر قرار داد که چه‏گونه امام، در آن موقع. از شب، با خداى خویش راز و نیاز مى‏کند (11) .

آخرین ماه مبارک رمضان دوران حیات امام، به گفته‏ى ساکنان بیت، از ماه مبارک رمضان‏هاى دیگر متفاوت بود! به این صورت که امام، همیشه، براى خشک کردن اشک چشم‏شان دستمالى را همراه داشتند، ولى در آن ماه مبارک رمضان، حوله‏اى را نیز همراه بر مى‏داشتند تا به هنگام نمازهاى نیمه شب‏شان، از آن استفاده کنند! (12)

توجه ویژه به قرآن
امام خمینى، رضوان الله علیه، توجه خاصى به قرآن داشتند، به‏طورى که روزى، هفت‏بار قرآن مى‏خواندند!

امام، در هر فرصتى که به‏دست مى‏آوردند، و لو اندک، قرآن مى‏خواندند. بارها دیده شد که امام، حتى در دقایقى قبل از آماده شدن سفره - که معمولا به بطالت مى‏گذرد - قرآن تلاوت مى‏کنند (13) ! امام، بعد از نماز شب‏اش تا وقت نماز صبح، قرآن مى‏خواند (14) .

یکى اطرافیان امام مى‏گوید:

امام، در نجف، چشم‏شان درد گرفت و به دکتر مراجعه کردند. دکتر، بعد از معاینه‏ى چشم امام گفت: «شما باید چند روزى قرآن نخوانید و به چشم‏تان استراحت‏بدهید» . امام، خندیدند! و فرمودند: «دکتر: من، چشم را براى قرآن خواندن مى‏خواهم! چه فایده‏اى دارد که چشم داشته باشم و قرآن نخوانم؟ شما یک کارى کنید که من بتوانم قرآن بخوانم (15) !» .

و در ماه رمضان یکى از همراهان امام در نجف، اظهار مى‏کرد که امام خمینى، در ماه مبارک رمضان، هر روز، ده جزء قرآن مى‏خواندند; یعنى، در هر سه روز، یک بار قرآن را ختم مى‏کند (16) .

علاوه بر آن، هر سال، چند روز قبل از ماه مبارک رمضان، دستور مى‏دادند که چند ختم قرآن براى افرادى که مد نظر مبارک‏شان بود، قرائت‏شود (17) .

گزیدهایى از توصیه‏ها و سفارش‏هاى امام، رضوان الله علیه، به مناسبت ماه مبارک رمضان
شما، در این چند روزى که به ماه رمضان مانده، به فکر باشید، خود را اصلاح کرده، توجه به حق تعالى پیدا نمایید.

از کردار و رفتار ناشایسته‏ى خود، استغفار کنید! اگر خداى نخواسته، گناهى مرتکب شده‏اید، قبل از ورود به ماه مبارک رمضان، توبه کنید! زبان را به مناجات حق تعالى عادت دهید! مبادا در ماه مبارک رمضان، از شما غیبتى، تهمتى و خلاصه گناهى سر بزند و در محضر ربوبى، با نعم الهى و در مهمان سراى بارى تعالى، آلوده به معاصى باشید! شما، اقلا، به آداب اولیه‏ى روزه عمل نمایید و همان‏طورى که شکم خود را از خوردن و آشامیدن نگه مى‏دارید، چشم و گوش و زبان را هم از معاصى باز دارید! از هم اکنون، بنا بگذارید که زبان را از غیبت، تهمت، بدگویى و دروغ نگهداشته، کینه، حسد و دیگر صفات زشت‏شیطانى را از دل بیرون کنید!

اگر با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، در اعمال و کردار شما هیچ گونه تغییرى پدید نیامد، و راه و روش شما با قبل از ماه صیام فرقى نکرد، معلوم مى‏شود روزه‏اى که از شما خواسته‏اند، محقق نشده است.

اگر دیدید کسى مى‏خواهد غیبت کند، جلوگیرى کنید و به او بگویید! «ما، متعهد شده‏ایم که در این سى‏روز ماه مبارک رمضان، از امور محرمه خود دارى ورزیم.» و اگر نمى‏توانید او را از غیبت‏باز دارید، از آن مجلس خارج شوید! ننشینید و گوش کنید! باز تکرار مى‏کنم تصمیم بگیرید در این سى روز ماه مبارک رمضان، مراقب زبان، چشم، گوش و همه‏ى اعضاء و جوارح خود باشید.

توجه بکنید که به آداب ماه مبارک رمضان عمل کنید; فقظ، دعا خواندن نباشد، دعا به معناى واقعى‏اش باشد (18) .

پى‏نوشت‏ها:

1. پا به پاى آفتاب، ج 1، ص 286.

2. برداشت‏هایى از سیره‏ى امام خمینى ره، ج 3، ص 90.

3. همان، ص 89 .

4. روزنامه‏ى جمهورى اسلامى، مورخ 8/1/69. امام خمینى ره 29 شعبان / 1407.

5. روزنامه جمهورى اسلامى، 20 / 11 / 64.

6. امام در سنگر نماز، ص 83; هزار و یک نکته، حسین دیلمى، نکته‏ى 129.

7. هزار و یک نکته، حسین دیلمى; حبیب و محبوب، ص 53; سیماى فرزانگان، ص 180.

8. سیماى فرزانگان، ص 159; برداشت‏هایى از سیره‏ى امام خمینى ره، ج 3، ص 99.

9. برداشت‏هایى از سیره‏ى امام خمینى ره، ج 3، ص 132.

10. همان، ص 286.

11. هزار و یک نکته، حسین دیلمى، نکته‏ى 104; جلوه‏اى از خورشید، ص 90.

12. برداشت‏هایى از سیره‏ى امام خمینى ره، ج 3، ص 126.

13. پا به پاى آفتاب، ج 1، ص 270.

14. برداشت‏هایى از سیره‏ى امام خمینى ره; ج 3، ص 198.

15. همان، ص 7.

16. همان، ص .

17. پا به پاى آفتاب، ج 1 ص 181.

18. سیماى فرزانگان، ص 159 و 161 برداشتهایى از سیره‏ى امام خمینى، ج 3، ص 8.